“De profundis”
Ehun urte bete dira gaur Joan Salvat-Papasseit hil zenetik, urteetan zehar literatura katalanaren kanonetik kanpo egon den idazle proletarioa, kaligramen egilea eta kartzelako poema-libururik onenen idazlea. Bere lagun ANGEL SAMBLANCAT-ek, orduan Bartzelonan preso zegoenak, “Humo de fabrica” liburuari hasierako hitzak jarri zizkion “De profundis” izenburupean. Hona Hemen.
Kartzelan idazten ari naiz.
“Fabrikako Kearentzako” izeneko libururako hitzaurre bat idatzi behar zen hemen, egilea toki honetara etorri behar zen bila, arima-ospitale erraldoi honetara, larridura-biltegi zabal honetara.
Lantegiak ere espetxeak dira. Espetxe industrialak deitzen zaie. Fabrikak zigor- eta zigotzaileen etxeak dira, bortxazko lanetara kondenatuak gizakiak atxilo hartzen dituztenak.
Jeneral bataila-galtzaile batek esan zuen Espainia espetxe aske bat dela. Agian, Gobernuan, jeneral galdu-galtzaile hura beti sentitu zelako presondegiko komandante eta makila-erabiltzaileen buru.
Ez da Espainia bakarrik; mundu osoa espetxe bat da. Hortik goaz gizakiok preso bezala, atsekabe odoltsuetara kondenatuak bezala.
Gu guztion barruan, intzirika, txori bat dago preso, eta piztia bat hegaldatzen du hankatik lotuta.
Mundua tetrikoa eta kartzelakoa da. Tristura amaigabekoa da, atsekabe eta monotonia ikaragarrikoa.
Duela zortzi egun inauteria zen. Hemendik zortzi egunera diputatuen hauteskundeak kizango dira, hau da, beste maskarada bat.
Esan aipatu hau ez ote den etsigarria.
Kalea ziega baino okerragoa da. Kaleko zurrumurrua hilobiaren bakardade hau baino gogaikarriagoa da isiltasun astun eta zingiratsu hau baino.
Hildakoen eta zizareen gela honetan, hezur, saihets eta hezur hotz batek oinazetzen zaitu.
Baina, kripta ilunaren hondoan, izpirituaren lanparak su hartzen du.
Barruko txakurra, bere ogi gorriaren gose eta irrikaz bere adabaki gogorren aldeko aldarria egiten ari da.
Hemen, hainbeste burdin sarek eta hainbeste presozainek zainduta, konturatzen zara zein indartsuak eta beldurgarriak, zein arriskutsuak diren gure ideiak.
Eta azkenean hiperbolikoki puzten dugu gure estimua.
Ardo oparoak upategi ilun eta sakonetan gordetzen dira.
Zenbat eta beherago zaudeten oinaze eta hasperen haranetik, orduan eta sakonagoak dira zure bularreko auhenak, sakonagoak eta garaiezinagoak dira zuen pentsamenduak.
*
Irakurle, egileak eskukada bat txingar jarri dizu bihotzean. Ez askatu erre arren. Utz iezadazu haiengatik kontsumitzen.
Deabru baten suzko hegalak, Jainkoaren aurka matxinatutako aingeru baten hegalak orri hauek ukitu ditu. Liburu hau infernuko ikatz gorri bat da.
Bizitzaren glosak, oinaze finen ama, Gorkiren dizipulu batek idatzi zituen, egungo Errusiako eztul boltxebikien aitak. Horietako batzuei Wilderen izenburu nazkagarria jar dakieke: «Ez irakurri hau gaur zoriontsu izan nahi baduzue».
Baina ez da bizi zoriontsu izateko. Saien liburu honek frogatuko dizue. Hitzaurre honek frogatzen dizue idatzita dagoela hankarik eta bururik gabe, baina ez bihotzik gabe. Liburu honetan idatzitakoa dena literatura balitz, nire lerro hauek giza taupada bihurtuko lukete, oinaze bizi eta betierekoa.
Kartzelan ezin da sentimendurik esan. Harri horiek odola aterako zioten arimatik kartoizko Pierrot bati, zerrautsezko panpina bati. Arima penatu horien artean, arima lakarreko gizon ohien artean, bekatu hilgarria balitz bezala, itxurakeria. Nerabe horiek sastakaia bezala daramate saihetsean epaia sartuta, eta zauri horren ondorioz odolusten da, bizia joaten zaie. Justiziak, zigorrak hezurrak hautsi dizkie, duintasunak, giza gorputza zuzen mantentzen duen guztiak, eta keinu arreak besterik ez dira, beren horma-hobietan usteltzeko itxitako gorpu etzanak. Heriotzaren hotzak aurpegia izoztu die, beirazko maskara batez estali die. Tumulu honen hotza, desilusioaren eta atsekabearen jauregi honena. Espetxeak arnasa hotza du. Kartzelak ez du kerik botatzen, fabrikak bezala, ez baita etxea piztuta duen tximeneta. Surik gabeko etxea da, kerik gabeko etxea, mila tximinien hirian, lurraren faloak, beren hazi-zorrotada beroak zeruko errai ahurretan isurtzen dituztenak.
ÁNGEL SAMBLANCAT
Bartzelonako espetxea, 1918ko otsaila