Idazketa literarioaren ikaskuntza
Urteak dira “Ensayo sobre el ensayo (literatura reflexiva como aprendizaje)” idatzi eta argitaratu nuenetik, baina testu horren edukia agortezina da, ezin baitira liburu bakar batean bildu idazleek haien lanbidean sakontzeko egindako ahaleginak.
Idazle izatea ez da erraza. Liburu batean ere ezin da ikasi. Halere, badira horretan lagun diezaguketen tituluak. Niri Cohenen “Nola pentsatzen duten dazleek” liburua gustatu zitzaidan.
Zergatik deitu zion Nabokovek Lolita sortu zuen pertsonaiarik ezagunenari? Zer uste zuen Mark Twainek bere irakurleez? Zergatik esan du Tolstoik familia zoriontsu guztiek dutela antza? Zergatik uste zuen Virginia Woolfek erritmoa dela garrantzitsuena? Garcia Marquezen arabera, zergatik dago dena lehen esaldian? Zergatik idazten zuen Philip Rothek zutik? Zergatik ez zen Doctorow gai bere semearentzako ikastetxeko egiaztagiri bat idazteko? Zergatik iruditzen zaigu madame Bovary hain sentsuala eta zergatik dio Martin Amisek ezinezkoa dela sexuaz idaztea? Homerorengandik Shakespearerengana Richard Cohenek liburu bat nola erauzi, pertsonaia bat nola eraiki, sexu-eszena bat nola kontatu, nola idatzi eta berridatzi arakatzen du. Eta, era berean, egile bakoitzak nola bizi duen prozesu osoa azaltzen du: bere beldurrak, blokeoak eta horiek gainditzeko trikimailuak. «Nobela bat idazteko hiru arau daude», esan zuen Somerset Maughamek, baina gaineratu zuen: «Tamalez, inork ez daki zeintzuk diren».
Bere garaian, David Lodgeren “Fikzioaren artea” ere irakurria nuen, eleberri bat nola hasi eta ironiaren erabilera egokia jakiteko. Daniel Cassanyren “La cocina de la escritura” ere atsegin dut, idazletzarako mendebaldeko tradizioaren alderdi garrantzitsuena jasotzen baitu. Idazketa literarioaren ikaskuntzari buruzko ikerketa garrantzitsuenak azaltzen ditu; ideiak nola bilatu, ordenatu eta garatzeko estrategiak; testuaren egitura, edo irakurlea liluratzeko trikimailu erretoriko batzuk eskainiz.
Hala ere, orain arte azaldutako guztiak Jorge Luis Borgesek (Buenos Aires, 1899 – Geneva, 1986) New Yorkeko Columbia Unibertsitatean eman zituen hitzaldiak biltzen dituen “El aprendizaje del escritor” liburukiarekin ezin dira alderatu. Borgesk bilera bakoitzean, ikasleen galderei irekita egonik eta, elkarrizketa platonikoen erara, elkarrizketak egilearen eta irakurleen ikuspuntuen kontrastea birsortzen du.
Nola eraikitzen du Borgesek poema edo kontakizun bat? Zer alde dago ipuinaren eta eleberriaren artean? Zein da idazlearen eginbeharra bere denboraren arabera? Zer distantzia dago idazle batek egin nahi duenaren eta benetan egiten duenaren artean?
Azken hori ez dugu inoiz jakingo tamalez Borgesen kasuan; izan ere, horri buruz hitz egin arren, idazle argentinarrak EZ zuen eleberririk idatzi.